Mexanik   cho‘kmalar   nurash   mahsulotlarining   loyqa,   chang, sudraluvchi va dumalovchi bo‘laklar ko‘rinishida muzliklar, shamol, daryo va dengiz suvlari ta’sirida siljishi va saralanishi natijasida hosil bo‘ladi. Mexanik cho‘kma konlarni ikki turga, ya’ni bo‘lakli jins va sochma konlarga ajratish mumkin. Bulardan birinchisi qurilish mate- riallari sifatida, ikkinchisi esa, turli qimmatbaho minerallar sifatida sanoat ahamiyatiga ega.

Mexanik   cho‘kindi   konlarning   hosil  bo‘lishi   suv   oqimining tezligi bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, bunda suvning oqim tezligi qanchalik yuqori bo‘lsa, u oqiza oluvchi jins bo‘laklarining o‘lchami shunchalik katta bo‘ladi.

Qurilishda bo‘lakli jinslarning quyidagi xillari ishlatiladi: xar- sang tosh (bo‘laklari 200 mm va undan katta), tosh (10–200mm), sha- g‘al (1–10 mm), qum (0,1–1 mm), alevrit (00,1–0,1 mm), gil (zarralar

kattaligi 0,01 mm va undan kichik).

Xarsangtosh va toshlar daryolarning juda tezoqar yuqori qism- larida  va  dengizlarning  qoyali  qirg‘oqlarga  bevosita  urilishi  joyida hosil bo‘ladi.

Shag‘al konlari hosil bo‘lishi sharoiti bo‘yicha to‘rt xil bo‘lishi mumkin:

1) delyuvial;

2) allyuvial;

3) periglyatsial;

4) dengiz va ko‘l qirg‘oqbo‘yi konlari.

Bularning hammasi hozirgi zamonda yoki geologik tarixning shunga    yaqin               davrlarida                hosil   bo‘ladi,   «qadimgilari»   esa,   juda jipslashib, ishlatishga yaroqsiz holga kelib qoladi.

Qum konlari hosil bo‘lishi sharoiti bo‘yicha quyidagilarga bo‘linadi:

1) elyuvial konlar;

2) delyuvial konlar;

3) prolyuvial konlar;

4) allyuvial konlar;

5) flyuvioglyatsial (muzlik suvi to‘plashidan hosil bo‘lgan) kon-

6) ko‘l va dengiz konlari;

7) eol (shamol) konlari

Bularning ichida allyuvial, ko‘l va dengiz konlari katta amaliyahamiyatga ega. Ular ham geosinklinal, ham platformalarda hosil bo‘lib, devondan to to‘rtlamchi davrgacha bo‘lgan yoshdagilari ma’- lum. Tarkibi bo‘yicha monomineral kvars, oligomikt (biroz «iflos- langan» kvars), arkoz (kvars va dala shpati ko‘proq) va aralashma qum konlariga ajraladi.

Gil konlarini quyidagi genetik turlarga bo‘lish mumkin:

1) nurash qobig‘i konlari;

2) delyuvial konlar;

3) allyuvial konlar;

4) ko‘l va dengiz konlari;

5) flyuvioglyatsial konlar;

6) lyoss konlari.