Qadimgi Sharq kishisi sababli natija munosabatlarni tushungan va farqlagan, biroq  ularni mujmal va qounga mos bo’lmagan hodisa sifatida, ko’pchiligi esa shaxsiy qudrat sifatida ongli va ixtiyoriy  idrok qiladi. Sabablarni izlashda “qanday” deb emas, baliki “kim”  deb so’rashadi (“hodisada kim aybdor”), “ixtiyoriy, aniq maqsadda harakat qilganni” izlashgan. “Sabablarni” bunday idrok qilish oqibatida mifologik tafakkur ayrim va buguncha, bir-biriga o’xshash har qanda y tashqi moslikni qabul qiladi. 

Ko’pgina urushlar Markaziy Osiyo madaniyatining qadimgi taraqqiyot davrlarining behisob dalillarini yo’q qildi. Arxeolog qazilma ma’lumotlar va yozma manbalar miloddan avvalgi I-ming yillik boshlarida vujudga kelgan Markaziy Osiyoning ilk davlatlari Baqtriya, Sug’d va Хorazm madaniyati haqida bir oz ma’lumotlar beradi. Miloddan avvalgi VIII-VII asrlarga oid Afrosiyob (Samarqand), Surxondaryo vohasidagi Qiziltepa, QAshqadaryo vohasidagi Uzunqir, Хorazmdagi Ko’ziliqir kabi qadimgi shaharlarda o’tkazilgan tadqiqotlar murakkab ijtimoiy tuzilma va madaniyatning yuqori rivojlanganligini ko’rsatadi. Bu shaharlar mudofa devorlari va suv ta’minotidan iborat kuchli istehkom tizimiga ega bo’lib, ichida hunarmandlar mavzei joylashgan. 

Qadimgi Sharq hududida mil. avv. X-VII ming yillikda insoniyat sivilizatsiyasi  va madaniyat rivojlanishining ibtidoisi bilan bog’liq bo’lgan eng muhim jarayonlar ro’y beradi. Sharq madaniy faoliyatning turli shakllari va sohalari  vujudga keladi. Yozuv, adabiyot, san’at, fan, birinchi  jahon  dini-buddizm paydo bo’ladi.Qadimgi Sharq tushunchasi, Sharq haqidagi hozirgi tasavvurlarga mos kelmaydi. Negaki, Qadimgi Sharq yer sharining Misrdan toХitoygacha bo’lgan keng mintaqasini o’z ichiga olib, bu yerda mil. avv . VII ming yillikdan boshlab insoniyat tarixida   shakllanishi eng yirik daryolar-Nil, Daj la va Frot, Hind va Gang, Хuanxe va Yanszi vodiysida, ya’ni dehqonchilik   rivojlanishi uchun qulay imkoniyatlar mavjud bo’lgan joylarda ro’y berdi. 

O’zbekiston xududida jez davri mil.avv. II ming yillik boshlarini o’z ichiga oladi. Хuddi shu davrda ikki turdagi mustaqil madaniyat shakllanib aniq ajraladi:  o’troq dehqonchilik vohalaridagi madaniyat: ko’chmanchi dashtlar madaniyati o’troq dehqonchilik madaniyati dastlab Surxondaryo vohasidagi Sopolitepa, Jarqo’rg’on madaniyatlari, Farg’ona vodiysidagi Chust madaniyati, ikkinchisi -Zamonbobo, Тozabog’yob, Suyargan va Amirobod kabi joylarda vujudga keldi.

Arxaik yoki ibtidoiy madaniyat-mavjud insoniyat madaniyatning ibtidosi va eng uzoq davom etgan davridir. Bu davr insoniyat tarixi umumiy ko’lamining 99 foizini tashkil qilgan holda zamonaviy madaniyatga beqiyos ta’sirini ko’rsatib kelmoqda. O’sha vaqtda vujudga kelgan arxaik madaniyatning ayrim ko’rinishlari bo’lmish fikrlash tarzi, fe’l-atvor xozirga qadar yo’qolgan emas. Insoniyat hayotining boshlang’ich davri keyingi barcha o’zgarishlarga zamin tug’dirgani sababli bu davrni o’rganish insoniyat evolyutsiyasi asoslarini, uning madaniyati negizini tushunish va sharhlashga yordam beradi.

Madaniyatshunoslik- madaniyat rivojlanishining eng umumiy qonuniyatlarini o’rganadi. Uning manbai insoniyat yaratgan barcha madaniy qadriyatlardir. Madaniyatshunoslikning asosiy vazifasiga insonning tabiat, jamiyat bilan birgalikdagi faoliyatini hamda kishilarning ma’naviy turmushiga oid barcha jarayonlarni tadqiq qilish kiradi. Uning tadqiqot manbai bo’lib: