Банк тизими бозор иқтисодиётининг муҳим ва ажралмас қисмидир. Товар пул муносабатларининг кенг миқёсда ривожланиши банклар олдида янгидан-янги операциялар бажаришга имкониятлар очиб беради.

Қиймат қонуни ва унинг муомала доирасида юзага чиқиш шакли – пул муомаласи қонуни товар-пул муносабати мавжуд бўлган барча ижтимоий тузумларга хосдир. Қиймат шакллари ва пул муомаласи тараққиёт йўлини таҳлил қилаётиб, К. Маркс пул муомаласининг қо-нунини очди. Бу қонунга асосан муомала воситаси функциясини амалга ошириш учун керак бўлган пул миқдори аниқланади. 

Ўзбекистон замини ва халқи олдиндан мукаммал тарихга, соҳа-лар бўйича ўз мустақил тизимига эга бўлган. Шунинг учун биз қисқача пул тизимимизнинг тарихи тўғрисида тўхталмоқчимиз. Баъзи манбаларда келтирилишига қараганда, Ўрта Осиёда би-ринчи пуллар Искандар Зулқарнайн даврида милоддан аввал 261 - 250 йилларда чиқарила бошланган

Халқаро иқтисодий, сиёсий ва маданий алоқалар тегишли давлат-нинг халқаро ҳисоб-китоб балансларида ўз аксини топади. У йиғма иқтисодий кўрсаткичлар тизимида муҳим роль ўйнайди, чунки давлатларнинг миллий даромадини қайта тақсимланишини ифода-лайди. Шунинг учун ЯММ ва МДни аниқлашда халқаро талаб ва мажбуриятларнинг соф қолдиғи ҳисобга олинади

Пул айланмасининг асосий қисмини нақд пулсиз айланма, яъни кор-хона, ташкилотлар ўртасидаги, уларнинг давлат бюджети, кредит ташки-лотлари билан нақд пулсиз бир ҳисоб рақамидан иккинчи ҳисоб рақамига маблағ ўтказиш йўли билан амалга ошириладиган айланма ташкил қилади.

Тижорат банкларининг иқтисодий мавқеи фаолият доирасининг кенг бўлишига олиб келади.

Тижорат банклари қуйидаги асосий функцияларни бажаради.

1. Вақтинча бўш турган пул маблағларни йиғиш ва уларни капиталга айлантириш.

2. Корхона, ташкилотлар, давлат ва аҳолини кредитлаш

Фоиз ставкаси кредитга берилган маблағлардан маълум бир миқдорда фойдаланилганлиги учун тўланадиган фоиз тўловлари-нинг нисбий кўрсаткичидир. Фоизнинг бозор даражаси ўзгаришига қараб, таъсирланиш даражаси бўйича фоиз ставкасининг қатъий ва сузиб юрувчи фоиз ставкалари мавжуд.

Пул ислоҳоти деб пул муомаласини барқарорлаштириш мақ-садида давлат томонидан пул тизимини ўзгартиришга айтилади. Пул ислоҳоти металл пул муомаласи даврида, II Жаҳон урушидан кейин - олтин девиз, олтин доллар муомаласи даврида ўтказилди

Жаҳон амалиётида фоиз ставкалари қуйидаги гуруҳларга бўлина-диган турли хил сузиб юрувчи фоиз ставкаларидан фойдаланилади:

А.     Расмий фоиз ставкалари (ҳисоб ставкаси ёки қайта молиялаштириш ставкаси) ҳар бир давлатда Марказий банк томонидан белгиланади

Бирор мамлакат иқтисодиётида юз бераётган тангликлар, номутоносибикларнинг бир учи банк тизими ҳолати ва тижорат банкларнинг фоалиятига бориб тақалади. Айниқса, ўтиш дав-рини бошдан кечираётган давлатларда юз берган ва юз бераётган инқирозларнинг бош омиллари сифатида банкларнинг синиши ва банкротлиги саналади. Россияда 1995 йил ва 1998 йилда содир бўлган инқирозларнинг таҳлили шуни кўрсатадики, аҳолининг банкларга ишончининг йўқолиши, сиёсий омиллар ва молиявий пирамидаларнинг тушкунлиги ҳолатлари банкларнинг тўловга қобилиятини йўққа чиқаради. Шундай экан, тижорат банкларнинг ликвидлиги ва тўловга қобилиятини таҳлил этиш давомида бунга таъсир этувчи омилларни аниқлаш лозим. Чунки ликвидлик ва тўловга қобилиятлилик мураккаб иқтисодий тушунчалар саналади ва юзаки баҳолаганда таҳлил самараси паст бўлиш мумкин